W nawiązaniu do ustalonych przez Konferencję Episkopatu Polski w dniu 2 maja 1990 r. ogólnych warunków umożliwiających powołanie Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej i Instrukcji Konferencji Episkopatu Polski w sprawie formacji i sposobu wykonywania funkcji Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej z dnia 22 czerwca 1991 r. oraz wskazań Konferencji Episkopatu Polski z dnia 9 marca 2006 r., wydaję następującą Instrukcję obowiązującą na terenie Archidiecezji Poznańskiej.

DOBÓR, PRZYGOTOWANIE I FORMACJA NADZWYCZAJNYCH SZAFARZY KOMUNII ŚWIĘTEJ

1. Dobór kandydatów

1. Arcybiskup Poznański powołuje mężczyzn do sprawowania funkcji Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej w wieku 25-65 lat. Do tej funkcji mogą też być powołane siostry zakonne i niewiasty życia konsekrowanego, wyłącznie jednak do posługi we własnych domach zakonnych wobec osób chorych tam przebywających. Dyspensy od wieku, jeśli zaistnieje uzasadniona potrzeba, udziela Arcybiskup Poznański.
2. Przymioty kandydatów:
3. dojrzałość w wierze, zdrowa pobożność eucharystyczna i intensywne życie sakramentalne;
4. wzorowe życie moralne i przykładna postawa w życiu małżeńskim, rodzinnym, zawodowym i sąsiedzkim;
5. niezbędne kwalifikacje intelektualne, wykształcenie przynajmniej ponadpodstawowe;
6. sprawność psychiczna i fizyczna;
7. aktywne uczestnictwo w życiu parafialnym;
8. poważanie ze strony duchowieństwa i wiernych;
9. pozytywne cechy charakteru warunkujące otwartą i służebną postawę wobec drugich, serdeczność oraz łatwość nawiązywania kontaktów z osobami chorymi i w podeszłym wieku.
10. Liczba Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej w parafii zależy od jej wielkości, liczby osób chorych i w podeszłym wieku, oraz liczby Mszy Św., przy założeniu, że Szafarz Nadzwyczajny powinien posługiwać zasadniczo podczas jednej Mszy Św. w ciągu dnia,
    po której udaje się do chorych z Komunią Św. Liczba Nadzwyczajnych Szafarzy winna być taka, by była możliwość zastępstwa w wypadku choroby lub wyjazdu poza parafię.

1. Studium przygotowawcze

1. Funkcja Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej wymaga odpowiedniego przygotowania, dlatego - przed otrzymaniem upoważnienia od Arcybiskupa Poznańskiego - kandydat zobowiązany jest do ukończenia studium przygotowawczego.
2. Studium przygotowawcze odbywa się pod kierunkiem Archidiecezjalnego Duszpasterza Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej.
3. Wskazane jest, aby każdy dzień szkolenia rozpoczynał się lub kończył Mszą Św. (por. Encyklika Jana Pawła II Ecclesia de Eucharystia, n. 22: „Kościół czerpie duchową moc dla wypełniania swojej misji z nieustannego uobecniania w Eucharystii Ofiary krzyża i z Komunii z Ciałem i Krwią Chrystusa. Tak więc Eucharystia jawi się jako źródło  i jednocześnie szczyt całej ewangelizacji, ponieważ jej celem jest zjednoczenie ludzi z Chrystusem, a w Nim z Ojcem i z Duchem Świętym”).
4. Podczas studium przygotowawczego należy omówić następujące zagadnienia:
5. poprawna wizja liturgii; znaczenie liturgii w życiu Kościoła, miejscowej wspólnoty parafialnej i w życiu osobistym,
6. obecność Chrystusa w liturgii; różne sposoby tej obecności: w zgromadzeniu liturgicznym, w słowie Bożym, w Eucharystii i innych znakach sakramentalnych, w osobie celebransa,
7. teologia zgromadzenia liturgicznego i podział funkcji; udział świeckich w liturgii,
8. funkcja Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej: znaczenie, przygotowanie, upoważnienie biskupa, prawa i obowiązki,
9. chrześcijański wymiar niedzielnego świętowania, uzasadnienie niedzielnego uczestnictwa we Mszy Św.: współczesne możliwości i zagrożenia,
10. podstawowe zagadnienia z teologii Eucharystii: Pamiątka, Ofiara, Uczta: czynne, świadome i owocne uczestnictwo; struktura Mszy Św. i ważniejsze elementy (śpiewy, czytania, modlitwy, obrzędy),
11. warunki owocnego przyjmowania i godnego udzielania Komunii Św.,
12. pobożność eucharystyczna i kult Chrystusa Pana w Najświętszym Sakramencie poza Mszą Św.,
13. czynności Nadzwyczajnych Szafarzy podczas Mszy Św. i zanoszenia Komunii Św. chorym; duszpasterstwo chorych w parafii i w szpitalach,

1. świadomość chrzcielna i znaczenie pokuty w życiu chrześcijanina,
2. świeccy w życiu Kościoła,
3. znaczenie modlitwy w życiu człowieka i różne jej formy; elementy Liturgii Godzin.
4. Czas trwania studium przygotowawczego zależy od intensywności spotkań.
5. Każdemu spotkaniu formacyjnemu winny towarzyszyć ćwiczenia praktyczne.
6. Studium przygotowawcze kończy bezpośrednie przygotowanie do promocji
   na Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej, ale nie kończy formacji, która winna być permanentna.
7. Przed otrzymaniem upoważnienia kandydaci uczestniczą w dniu skupienia
   i rekolekcjach.
8. Koszty związane z uczestnictwem w studium przygotowawczym i w innych spotkaniach modlitewno-formacyjnych ponosi kandydat lub, jeśli jest taka potrzeba, jego parafia pochodzenia.

III. Formacja permanentna

1. Studium przygotowawcze ma charakter wprowadzający. Dalsza systematyczna formacja pozwoli Nadzwyczajnym Szafarzom Komunii Świętej lepiej zrozumieć znaczenie ich funkcji, jej wpływ na głębię wiary i jakość życia z wiary, a także zdynamizować ich działalność apostolską w parafii. Stała formacja winna odbywać się na poziomie parafialnym, rejonowym i ogólnodiecezjalnym.
2. Proboszcz parafii, jako odpowiedzialny za właściwy rozwój i formację służby liturgicznej w swojej parafii, powinien zadbać, aby Nadzwyczajni Szafarze Komunii Świętej regularnie uczestniczyli w spotkaniach modlitewno-formacyjnych.
3. Do podstawowych zadań Archidiecezjalnego Duszpasterza Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej należy organizacja kwartalnych spotkań, w wyznaczonych miejscach Archidiecezji Poznańskiej. O terminach spotkań winien on powiadomić zainteresowanych z dwumiesięcznym wyprzedzeniem. Każdy Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej jest zobowiązany do uczestnictwa w tak prowadzonej formacji permanentnej.
4. Program stałej formacji obejmuje problematykę teologiczno-pastoralną. Każde spotkanie kwartalne winno składać się z dwóch części: wspólna Eucharystia i okazja do sakramentu pojednania oraz wykład według programu formacji permanentnej dla Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej. Należy zatroszczyć się o możliwość wymiany doświadczeń w czasie spotkań rejonowych, zwłaszcza co do Komunii Św. chorych i związanych z nią odwiedzin domowych. W czasie tych spotkań wskazywać należy również na inne możliwości pracy apostolskiej w parafii, m.in. praca w grupach młodzieżowych, pomoc w duszpasterstwie stanowym i zawodowym, pomoc w katechezie i przygotowaniu sakramentalnym przed I Komunią Św., bierzmowaniem czy zawarciem sakramentu małżeństwa, a także aktywna działalność w pracy charytatywnej lub w innych przedsięwzięciach duszpasterskich.
5. Pomocą we własnym uświęceniu i posłudze Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej będą trzydniowe rekolekcje adwentowe i wielkopostne. Zakładając, że wszyscy Nadzwyczajni Szafarze uczestniczą w rekolekcjach każdego roku w swoich parafiach
   lub we wspólnotach, do których należą, polecam, by każdy Nadzwyczajny Szafarz uczestniczył w rekolekcjach organizowanych dla Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej  w Archidiecezji Poznańskiej przynajmniej raz na trzy lata.
6. Mając na uwadze rodziny Nadzwyczajnych Szafarzy, które na swój sposób współuczestniczą w ich posłudze, należy organizować spotkania opłatkowe, które dadzą okazję do wspólnej modlitwy nie tylko Nadzwyczajnym Szafarzom ale także ich rodzinom. Będzie to również okazja do spotkania, poznania się, wymiany doświadczeń i wzajemnego ubogacania się.
7. Nad całością stałej formacji Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej czuwa, mianowany przez Arcybiskupa Poznańskiego, duszpasterz, który jest odpowiedzialny za organizację studium przygotowawczego i innych spotkań modlitewno-formacyjnych o zasięgu ponadparafialnym, a także winien troszczyć się o zapewnienie im aktualnej literatury i innych, współczesnych materiałów formacyjnych. Duszpasterz swoją posługę realizuje we współpracy z Archidiecezjalną Komisją Liturgiczną.
8. Kuria Metropolitalna prowadzi niezbędną dokumentację dotyczącą Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej, począwszy od pierwszego upoważnienia.

POWOŁANIE NADZWYCZAJNYCH SZAFARZY KOMUNII ŚWIĘTEJ
I WPROWADZENIE DO FUNKCJI

1. Upoważnienie udzielane przez Arcybiskupa Poznańskiego do funkcji posługi Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej

1. Kościół ze swej natury jest hierarchiczny, stąd jedynie biskup diecezjalny  jest szczególnym szafarzem tajemnic Bożych, zwłaszcza Eucharystii. On też jest stróżem całego życia liturgicznego w powierzonym mu Kościele lokalnym (por. KK 26, KL 45).
   W oparciu więc o prawo kanoniczne tylko biskup diecezjalny może powołać i upoważnić odpowiednio przygotowanego kandydata do funkcji, bądź posługi Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej (por. KPK kan. 910, 228 i 230).
2. Proboszcz parafii lub rektor kościoła - po zasięgnięciu opinii innych kapłanów pracujących w parafii i Rady Duszpasterskiej - zwraca się pisemnie do Arcybiskupa Poznańskiego o upoważnienie kandydata do pełnienia funkcji Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej. Prośba winna zawierać:

• nazwisko i imię, wiek, stan cywilny, wykształcenie i pełniony zawód kandydata;
• uzasadnienie prośby;
• dwie fotografie legitymacyjne.

1. Po ukończeniu studium przygotowawczego, w wyznaczonym przez siebie dniu Arcybiskup Poznański dokonuje podczas Mszy Św. uroczystej promocji Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej.
2. Pierwsze upoważnienie będzie udzielane na okres jednego roku, a kolejne na czas określony przez Arcybiskupa Poznańskiego.
3. Przed każdorazowym przedłużeniem upoważnienia - na miesiąc przed upływem terminu ważności - proboszcz parafii może zwrócić się do Kurii Metropolitalnej z prośbą o nie przedłużanie upoważnienia danemu szafarzowi do udzielania Komunii Św.
4. Udzielone przez Arcybiskupa Poznańskiego upoważnienie jest czasowe, dzięki czemu Szafarz Nadzwyczajny Komunii Świętej nie zobowiązuje się do tej funkcji na całe życie. Dlatego po upływie oznaczonego czasu może on nie wyrazić gotowości na jej dalsze spełnianie. Mogą również zaistnieć poważne powody uniemożliwiające pełnienie funkcji przed upływem określonego czasu jej trwania; w takim przypadku proboszcz lub rektor kościoła powiadamia o tym Arcybiskupa Poznańskiego, który podejmuje odpowiednią decyzję.

1. Wprowadzenie upoważnionego do spełniania funkcji we wspólnocie

1. Funkcja Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej dotyczy konkretnej wspólnoty parafialnej, dlatego w jedną z najbliższych niedziel po uroczystej promocji przez Arcybiskupa Poznańskiego winno nastąpić wprowadzenie do tej pełnionej funkcji.
2. Proboszcz lub rektor kościoła, przedstawi wiernym na każdej Mszy Św. nowych Szafarzy Nadzwyczajnych, może odczytać dekret upoważniający, a w modlitwie powszechnej dołączyć okolicznościowe wezwania.
3. Wprowadzenie do pełnienia funkcji winno być okazją do pouczenia wiernych
   o specyfice zgromadzenia liturgicznego i o potrzebie różnorakich funkcji i posług liturgicznych w tym także Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej (por. Encyklika Jana Pawła II Ecclesia de Eucharystia, n. 22).
4. Funkcję Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej upoważnieni mogą wypełniać tylko za zgodą i wiedzą miejscowego proboszcza.

SZCZEGÓŁOWE WSKAZANIA LITURGICZNE

1. Strój liturgiczny Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej

1. Szatą liturgiczną wspólną dla Nadzwyczajnych Szafarzy jest alba, przepasana na biodrach paskiem, jeżeli nie jest uszyta w taki sposób, że przylega do ciała nawet bez paska. Jeżeli alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło szyi, przed włożeniem alby należy nałożyć humerał.
2. Powyższą zasadę należy zastosować do Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej, gdy spełniają swoją funkcję podczas Mszy Św. Strój liturgiczny zaleca się także poza Mszą Św., gdy Szafarz Nadzwyczajny pełni służbę w szpitalach lub innych placówkach zamkniętych.
3. Kiedy szafarz zanosi Komunię Św. do domu chorego, czyni to w ubraniu cywilnym, ale odświętnym i poważnym. Nie należy w żadnym przypadku tej zasady zmieniać.

VII. Zanoszenie Komunii Św. chorym

1. Zasadniczym obowiązkiem Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej jest zanoszenie Komunii Św. starszym i chorym w zastępstwie szafarza zwyczajnego. W niedziele i święta Nadzwyczajni Szafarze udają się do starszych i chorych w parafii niosąc im Komunię Św., aby posileni Ciałem Pańskim, mogli pełniej łączyć swoje życie, radości i cierpienia z Ofiarą Chrystusa.
2. W przeddzień Komunii Św. szafarz powinien odwiedzić chorego. W ramach duchowego przygotowania należy delikatnie zapytać czy pragnie przed Komunią Św. przystąpić do sakrament pokuty; jeśli tak, trzeba o tym powiadomić proboszcza lub innego duszpasterza. Takie odwiedziny będą potrzebne zwłaszcza w początkowym okresie zanoszenia choremu Komunii Św. W czasie wizyty przygotowawczej, o ile zaistnieje taka potrzeba, należy poprosić domowników lub opiekunów chorego o odpowiednie przygotowanie mieszkania (stół należy nakryć białym obrusem, a na nim postawić krzyż i świece oraz szklankę czystej wody i łyżkę stołową do puryfikacji lub podania choremu).  Jest wskazane, ażeby miejscowy duszpasterz wprowadził i przedstawił starszym i chorym Nadzwyczajnego Szafarza.
3. Celem podkreślenia związku Komunii Św. chorego ze sprawowaniem Eucharystii przez wspólnotę parafialną, wskazane jest by Nadzwyczajni Szafarze otrzymywali Najświętszy Sakrament od celebransa pod koniec Mszy Św. Przed końcowym błogosławieństwem kapłan przekazuje chorym specjalne pozdrowienie od wspólnoty. Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej udaje się do chorych po otrzymaniu błogosławieństwa mszalnego, najlepiej w czasie śpiewu pieśni na wyjście. Nie należy dokonywać rozbudowy momentu wyjścia Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej.
4. Wielkim dobrodziejstwem, z którego wielu chorych chętnie korzysta jest radiowa, telewizyjna lub internetowa transmisja Mszy Św. Jest godnym polecenia, aby - gdy to jest możliwe - zanosić chorym Komunię Św. pod koniec tej transmisji lub bezpośrednio po niej.
5. Szafarz zanosi Komunię Św. do chorego w specjalnie do tego wykonanym naczyniu umieszczonym w odpowiedniej bursie, którą zawiesza na szyi. Bursa winna być widoczna w drodze, aby stanowiła znak rozpoznawczy dla napotkanych wiernych, którzy winni oddać hołd Chrystusowi Panu obecnemu w Najświętszym Sakramencie. Niosący Komunię Św. nie rozmawia w drodze, ale w modlitewnym skupieniu uwielbia swego Pana i Boga.
6. Po zakończeniu odwiedzin chorych z Komunią Św. Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej dokonuje puryfikacji naczynia, w którym niósł Najświętszy Sakrament.
7. Zwykły i skrócony obrzęd Komunii Św. chorych udzielanej przez Szafarza Nadzwyczajnego znajduje się w księdze liturgicznej: Sakrament chorych. Obrzędy i duszpasterstwo (Księgarnia Św. Jacka, Katowice 1978, ss. 52-61). Inne śpiewy, teksty modlitewne i czytania biblijne można odpowiednio dobrać z tekstów liturgicznych danej niedzieli albo okresu liturgicznego.

VIII. Zadanie Nadzwyczajnego Szafarza podczas Mszy Św.

1. Nadzwyczajny Szafarz pomaga w rozdawaniu Komunii Św. gdy przystępuje do niej większa liczba wiernych, a brak jest zwyczajnych szafarzy, albo gdy szafarze ci mają przeszkodę innych ministeriów lub gdy stan zdrowia albo podeszły wiek utrudnia im udzielanie Komunii Św. Kapłani i diakoni zatem nie mogą wyręczać się posługą Szafarza Nadzwyczajnego, sami nie rozdzielając Komunii Św. (por. Instrukcja Immense caritatis,
   w AAS 65 (1973), s. 265).
2. Przed Mszą Św. Nadzwyczajny Szafarz powinien przygotować naczynia z hostiami  do konsekracji i ustawić je na kredensie. Gdy nie ma ministrantów, on też zanosi je na ołtarz w czasie przygotowania darów. Podczas Mszy Św. (ubrany w albę) zajmuje miejsce w prezbiterium lub tam, gdzie znajdują się pozostałe osoby pełniące funkcje liturgiczne. W żadnym przypadku Nadzwyczajni Szafarze nie powinni podczas Mszy Św. przebywać w zakrystii.
3. Liturgiczną funkcję Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej wykonuje w następujący sposób: podczas śpiewu „Baranku Boży" podchodzi do ołtarza i klęka na oba kolana obok celebransa. O ile ze względów przestrzennych byłoby to niewygodne lub niemożliwe, może uklęknąć z tyłu lub z przodu ołtarza. Kapłan po przyjęciu Ciała i Krwi Pańskiej udziela Komunii Św. Szafarzowi Nadzwyczajnemu. Może Jej udzielić pod obiema postaciami. Następnie kapłan podaje szafarzowi naczynie z ciałem Pańskim i razem z nim rozdziela Komunię Św.

Nadzwyczajny Szafarz udziela Komunii Św. w taki sam sposób, jak czynią to szafarze zwyczajni.

Po zakończeniu udzielania Komunii Św. kapłan i szafarz wracają do ołtarza. Kapłan zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, po czym wraca do ołtarza i puryfikuje pateny i kielich. Jedynie w wyjątkowych przypadkach Nadzwyczajny Szafarz zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum. W takim przypadku przed zamknięciem drzwiczek przyklęka na jedno kolano, następnie wraca na swoje miejsce. Jeśli zachodzi potrzeba puryfikuje palce w naczyńku stojącym obok tabernakulum lub na kredensie.

Wprowadzenie ogólne do Mszału rzymskiego zaleca konsekrować hostie do Komunii Św. podczas Mszy Św.: „jest rzeczą bardzo wskazaną, aby wierni przyjmowali Ciało Pańskie z hostii konsekrowanych podczas tej Mszy Św., w której uczestniczą” (Wprowadzenie ogólne do Mszału rzymskiego, n. 56). Jeżeli Komunii Św. udziela się również z puszki znajdującej się w tabernakulum, przynosi ją do ołtarza kapłan podczas śpiewu „Baranku Boży". Tylko wyjątkowo może to uczynić Nadzwyczajny Szafarz.

Nadzwyczajny Szafarz może pomóc kapłanowi również podczas rozdawania Komunii Św. pod obiema postaciami, gdy jest ona udzielana w przypadkach przewidzianych przez prawo. Jeśli przyjmujący Komunię Św. piją bezpośrednio z kielicha, wówczas szafarz podaje kielich mówiąc: „Krew Chrystusa"; przyjmujący odpowiada: „Amen". Po przyjęciu Krwi Pańskiej przez komunikującego ociera puryfikaterzem zewnętrzną stronę kielicha i po ostatnim komunikującym odnosi go na ołtarz stawiając na korporale. Jeśli natomiast Komunii Św. pod obiema postaciami udziela się przez zanurzenie, wówczas szafarz trzyma naczynie z Hostiami usługując kapłanowi.

4. Zgodnie z zasadą podziału funkcji w zgromadzeniu liturgicznym Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej nie powinien z zasady wykonywać innych czynności liturgicznych, np. lektora, kantora, komentatora, itp. Inną funkcję może pełnić wyjątkowo - gdy brak właściwych osób - czynności te musiałby wykonać odprawiający kapłan.
5. Funkcja Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej związana jest nade wszystko z zanoszeniem Komunii Św. chorym i starszym oraz - gdy wymaga tego sytuacja - z pomocą w rozdzielaniu Komunii Św. wiernym podczas Mszy Św. Dlatego też – zgodnie z przepisami prawa liturgicznego – Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej nie jest upoważniony do wystawiania Najświętszego Sakramentu czy posypywania głów popiołem w Środę Popielcową.

Niniejsza Instrukcja wchodzi w życie z dniem 1 maja 2019 roku. Jednocześnie z dniem 1 maja 2019 roku przestają obowiązywać dotychczasowe wytyczne w sprawie formacji i wykonywania posługi przez Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej na terenie Archidiecezji Poznańskiej.